Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

 
 

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Sprawozdanie z działań Rzecznika Praw i Wartości Akademickich do 31 grudnia 2021 r.

Sprawozdanie z działań Rzecznika Praw i Wartości  Akademickich do 31 grudnia 2021 r.

Od chwili objęcia funkcji do 31 grudnia 2021 roku Rzeczniczka odbyła 236 spotkań sygnalnych i wyjaśniających w ramach 64 zgłoszeń. Większość spraw wpłynęła od osób zgłaszających problem bezpośrednio ich dotyczący. Były to zgłoszenia zarówno indywidualnie, jak i grupowe. Najczęściej zwracano się z prośbą o interpretację lub opinię dotyczącą konkretnej sytuacji lub z oczekiwaniem interwencji rzeczniczej (u przełożonych, władz poszczególnych jednostek UJ czy przeprowadzenia postępowania mediacyjnego).

Wprowadzenie

W listopadzie 2020 roku Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego po raz pierwszy wybrał osobę pełniącą funkcję Rzecznika Praw i Wartości Akademickich. Na pięcioletnią kadencję została powołana naukowczyni zatrudniona w Instytucie Socjologii – dr hab. Beata Kowalska, prof. UJ.

Na początku 2021 roku zarządzeniem Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego zostało utworzone w strukturze organizacyjnej administracji ogólnouczelnianej Biuro Rzecznika Praw i Wartości Akademickich. Od 1 lutego 2021 roku w biurze zatrudniona jest w wymiarze ½ etatu jedna osoba na stanowisku samodzielnego referenta.

Niniejsze sprawozdanie jest sporządzone w oparciu o zapis §8 Uchwały nr 16/II/2020 Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 26 lutego 2020 roku: Rzecznik przedstawia Senatowi Uniwersytetu Jagiellońskiego w terminie do 30 marca roczne sprawozdanie ze swojej działalności, zawierające w szczególności informację o stanie stwierdzonych na Uniwersytecie naruszeń praw i wartości akademickich. Zgodnie z uchwałą w sprawie zasad powoływania oraz zakresu kompetencji Rzecznika Praw i Wartości Akademickich Rzecznik w swojej działalności  kieruje się zasadami niezależności, bezstronności i poufności oraz dąży do polubownego rozwiązywania sporów wewnątrz wspólnoty uczelni.

Współpraca

Funkcja Rzecznika Praw i Wartości Akademickich nie miała swoich odpowiedników w przeszłości naszego Uniwersytetu, dlatego w pierwszym roku kluczowym zadaniem było wypracowanie modelu współpracy z już funkcjonującymi jednostkami i organizacjami. Temu służyły w 2021 roku regularne kontakty oraz konsultacje prowadzone w związku z wpływającymi zgłoszeniami, m.in. z:

  • Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów, działającym na Wydziale Prawa i Administracji;
  • Centrum Wsparcia Dydaktyki
  • Działem ds. Bezpieczeństwa i Równego Traktowania – Bezpieczni UJ;
  • Działem ds. Osób Niepełnosprawnych;
  • Kołami naukowymi i organizacjami studenckimi, m.in. Kołem Praw Człowieka UJ, Kołem Studentów i Studentek Socjologii, Europejskim Stowarzyszeniem Studentów Prawa ELSA, TęczUJ;
  • Koordynatorem ds. Dostępności;
  • Pełnomocniczką Rektora ds. jakości kształcenia;
  • Pełnomocnikiem Dziekana WSMiP UJ ds. bezpieczeństwa oraz przeciwdziałania dyskryminacji;
  • Studenckim Ośrodkiem Wsparcia i Adaptacji SOWA;
  • Towarzystwem Doktorantów;
  • Uniwersyteckimi mediami m.in. Alma Mater, WUJ, UJOT TV;
  • Zespołem ds. Oceny Zajęć Dydaktycznych;
  • Zespołem ds. przeciwdziałania przemocy i dyskryminacji Samorządu Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego;
  • związkami zawodowymi działającymi na naszym Uniwersytecie.

Współdziałanie ułatwiało szukanie odpowiednych rozwiązań zgłaszanych problemów, dzielenie się doświadczeniem i wiedzą, a przede wszystkim pozwalało uniknąć nakładania się działań podejmowanych przez różne jednostki uniwersyteckie w ramach ich kompetencji. W pierwszym roku działań biura współpraca ta była nieocenionym wsparciem, za które jesteśmy bardzo wdzięczni. 

W 2021 roku Rzeczniczka dołączyła jako członkini do Europejskiej Sieci Rzeczników Akademickich (European Network of Ombuds in Higher Education, ENOHE), reprezentuje również Uniwersytet Jagielloński w Sieci Scholars at Risk, która monitoruje stan wolności akademickiej na świecie oraz organizuje schronienie dla zagrożonych uczonych. W zeszłym roku Biuro Rzeczniczki we współpracy Instytutem Kultury Willla Decjusza koordynowało naukowy program rezydencji dwóch represjonowanych uczonych z Turcji prof. Candana Badema i prof. Fulyi Atacan (Academics for Peace). Jest to program realizowany przez Uniwersytet Jagielloński i Miasto Kraków. Jako Biuro aktywnie włączyliśmy się w prace tworzącej się polskiej sieci rzeczników i rzeczniczek akademickich, która przyjęła nazwę: Akademicka Sieć Bezpieczeństwa i Równości, służącej wymianie doświadczeń oraz dobrych praktyk na uczelniach.

Rola interwencyjna

Od chwili objęcia funkcji do 31 grudnia 2021 roku Rzeczniczka odbyła 236 spotkań sygnalnych i wyjaśniających w ramach 64 zgłoszeń.

Większość spraw wpłynęła od osób zgłaszających problem bezpośrednio ich dotyczący. Były to zgłoszenia zarówno indywidualnie, jak i grupowe. Najczęściej zwracano się z prośbą o interpretację lub opinię dotyczącą konkretnej sytuacji lub z oczekiwaniem interwencji rzeczniczej (u przełożonych, władz poszczególnych jednostek UJ czy przeprowadzenia postępowania mediacyjnego).

Od chwili objęcia funkcji do 31 grudnia 2021 roku Rzeczniczka odbyła 236 spotkań sygnalnych i wyjaśniających w ramach 64 zgłoszeń.

Niemal połowa spraw dotyczyła problemów zgłaszanych przez pracowników i pracownice naukowe (45%). Drugą najliczniejszą grupę stanowiły kwestie podnoszone przez osoby studiujące na naszym Uniwersytecie (44%). Prawie co trzecia sprawa dotyczyła osób na studiach I i II stopnia (30%) a co siódma doktorantów i doktorantek (14%). Pozostałe kwestie to problemy zgłaszane przez pracowników i pracownice zatrudnione w administracji (9%).

Wykres. 1.  Udział procentowy  procedowanych spraw w Biurze Rzeczniczki  ze względu na status  w uniwersytecie oraz Wykres. 2.  Podział procedowanych spraw w Biurze Rzeczniczki ze względu na przyjęte kategorie.

Wpływające zgłoszenia są kategoryzowane według sześciu podstawowych kategorii: 

(1) wartości akademickie i etyka (2) sytuacje konfliktowe pomiędzy współpracownikami, (3) tzw. konflikty pionowe wynikające z relacji władzy (np. kierownik jednostki i pracownica), (4) szeroko pojęte warunki pracy, zatrudnienia i polityki kadrowej, (5) przemoc, mobbing bądź molestowanie oraz (6) organizacja studiów i dydaktyka. Wprowadzenie ewidencji spraw według wymienionych kategorii, stosowanych przez podobne biura europejskie znacznie usprawniło pracę. Dotychczasowe doświadczenie wskazuje, ż e wiele z wpływających zgłoszeń obejmuje jednocześnie więcej niż jedno zagadnienie, szczególnie w przypadku sytuacji konfliktowej narastającej od dłuższego czasu. 

Najliczniejsza grupa wpływających do Biura zgłoszeń powiązane jest z kwestią wartości i etyki (39%). 

W tym zakresie najczęściej poruszane są problemy rzetelności naukowej, uczciwości w prowadzeniu badań i publikowaniu ich wyników. Niejednokrotnie sytuacje te stają się zarzewiem konfliktu przenoszonego na większą grupę społeczności, znacząco utrudniając codzienną współpracę i dalszy rozwój akademicki. Specyfika postępowań wyjaśniających wymaga szczegółowego zbadania sprawy – co wiąże się z długością trwania postępowań wyjaśniających w sytuacji podejrzeń o popełnienie nieuczciwości naukowej czy innych zarzutów związanych z prowadzeniem badań czy dydaktyki – nierzadko pogłębia narastający konflikt. Niestety, oddalenie zarzutów nie zawsze go kończy. 

W tej kategorii spraw podnoszono również uwagi związane z pracą komisji etycznych, które przede wszystkim związane były z czasem podejmowania decyzji oraz brakiem procedury odwoławczej – są to kwestie kluczowe z punktu widzenia realizacji badań w międzynarodowych zespołach. 

Co czwarte zgłoszenie (24%) związane było z organizacją studiów i dydaktyką. 

Wśród problemów pojawiały się sprawy związane m.in. z:

  • kształceniem w Szkole Doktorskiej, a przede wszystkim przeprowadzonymi po raz pierwszy ocenami śródokresowymi. Obecny stan prawny nie uwzględnia sytuacji, w której poważne problemy zdrowotne uniemożliwiają realizowanie przyjętego wcześniej harmonogramu indywidualnej pracy badawczej;
  • wprowadzaniem zmian w formie zaliczenia kursów w trakcie trwania semestru, a nawet tuż przed sesją egzaminacyjną lub nieodpowiednim sposobem egzaminowania w trakcie zdalnego nauczania.

Prawie co czwarte zgłoszenie (23%) dotyczy warunków pracy, zatrudnienia i polityki kadrowej.

Najczęściej pojawiające w tej kategorii problemy związane były z pandemią COVID-19 i sposobami funkcjonowania zespołów pracowniczych czy całych jednostek w sytuacji lockdown’ów. Zgłoszenia napływały zarówno od osób pracujących na stanowiskach nauczycieli akademickich, jak i administracyjnych. Wśród problemów pojawiały się sprawy związane m.in. z:

  • trudnościami w wykonywaniu pracy w sytuacji zamknięcia szkół, przedszkoli oraz opieką nad osobami zależnymi lub pogarszającego się zdrowia psychicznego;  
  • oczekiwaniami ze strony przełożonych wykonywania pracy w godzinach wieczornych i dni wolne oraz odbierania wieczorami, a nawet w weekendy telefonów z poleceniami służbowymi;
  • nietransparentną formą przyznawania premii pracowniczej, w tym również zaprzestania ich przyznawania bez podania jakiegokolwiek uzasadnienia;
  • niewłaściwym zachowaniem w stosunku do osób pracujących w administracji; 
  • procesem przeprowadzania oceny parametrycznej;
  • trudnościami w przygotowywaniu nowych wniosków grantowych, kontynuowaniu realizacji grantów w sytuacji pandemii oraz wynikającymi z tego konsekwencjami. 

18% zgłoszeń związanych było z konfliktami, w tym między współpracownikami (9%) i sytuacjami konfliktów pionowych (9%).

Choć te zgłoszenia stanowiły relatywnie niewielki procent zgłaszanych spraw, mają one głęboki wpływ na warunki i atmosferę pracy w jednostkach, poczucie bezpieczeństwa, stan psychiczny osób zaangażowanych. Doświadczenie tego roku pokazało, że przy woli szukania rozwiązań w postępowaniu mediacyjnym udawało się znaleźć wyjście z impasu. Niestety pomimo wielomiesięcznych starań nie zawsze było to możliwe, co skutkowało albo odejściem z pracy cenionych uczonych, albo pogłębiającym się kryzysem wspólnoty.   

16% zgłoszeń związanych było z kwestią przemocy, mobbingu lub molestowania.

Różne formy przemocy najcześciej pojawiały się równolegle z pozostałymi kategoriami. Problemom z komunikacją, narastającym od dłuższego czasu konfliktom niejednokrotnie towarzyszyły nieodpowiednie zachowania czy niewłaściwe traktowanie. Wśród problemów pojawiały się sprawy związane m.in. z:

  • zachowaniami i opiniami osób prowadzących zajęcia, które odbierane były jako dyskryminujące, niewłaściwe w środowisku uniwersyteckim oraz niezgodne z aktualnym stanem wiedzy i rzetelnością naukową;
  • przemocą wyrażaną w mediach społecznościowych stosowaną zarówno przez osoby studiujące, jak i uczące;
  • ankietami oceniającymi zajęcia i pojawiającymi się w nich groźbami, wulgarnym językiem czy fałszywymi oskarżeniami.

Aktywność publiczna – zarówno w mediach społecznościowych, jak i tradycyjne wystąpienia - członków i członkiń naszej wspólnoty należały do najtrudniejszej grupy spraw. 

Wolność wypowiedzi i prawo do prywatności sa fundamentami demokracji. Nie oznacza to, że nie należy krytykować lub akceptować niestosownych wpisów czy zachowań. W porozumieniu z prawnikami uznaliśmy, że interwencja jest niezbędna, gdy przekraczane jest prawo czy stosowana jest mowa nienawiści bądź rażąco naruszane są reguły kultury akademickiej. Czasem wystarczała prośba o ponowne przemyślenie treści wpisu i zastanowienie się nad jego potencjalnym oddziaływaniem, co skutkowało usunięciem wpisu, który kogoś obrażał lub ranił. 

Zbliżające się 20-lecie przyjęcia Akademickiego Kodeksu Wartości może stać się inspiracją do dyskusji, która pomoże uregulować te kwestie.

Działania i rekomendacje

Misją rzecznika praw i wartości akademickich jest z jednej strony promowanie wartości akademickich, z drugiej zaś szukanie sposobów rozwiązywania sporów i konfliktów w atmosferze szacunku i poszanowania.

Uniwersytet powinien być miejscem, gdzie szanujemy standardy rzetelnej dyskusji(…)

Uniwersytet powinien być miejscem, gdzie szanujemy standardy rzetelnej dyskusji i – jak pokazuje to roczne  doświadczenie – wielokrotnie tak właśnie się dzieje. Za tą współpracę na rzecz szukania rozwiązań wszystkim osobom dziękujęmy. Wspólnie z wieloma jednostkami naszego Uniwersytetu zaplanowaliśmy i podjęliśmy szereg działań, które w długoterminowej perspektywie pomogą kształtować uniwersytecką kulturę, a także współtworzyć uniwersytet oparty na dialogu i otwartej debacie z szacunkiem dla każdej osoby. 

Sprawy zgłaszane do Biura RzPiWA ujawniają potrzebę podjęcia refleksji nad granicami wolności akademickiej i wolności słowa w ramach uczelni, a także nad szeroko rozumianą przemocą (zwłaszcza róznego rodzaju przemocą i językiem stosowanym w internecie) w kontekście uniwersyteckim. Podjęliśmy szereg działań mających na celu promocję wiedzy dotyczącej wspomnianych problemów. Inicjatywy te mają być odpowiedzią na potrzeby zgłaszane między innymi przez doktorantki i doktorantów, jak i osoby studiujące. Obok zorganizowanego w październiku 2020 roku seminarium z udziałem uznanych światowych badaczy i badaczek podejmujących kwestie wolności akademickiej i wolności wypowiedzi w badaniach i w dydaktyce czy spotkania „(Nie)bezpieczny uniwersytet. O przemocy w sieci” dotyczącego konsekwencji prawnych i psychologicznych stosowania przemocowego języka zgłaszanego w grupach studenckich, we współpracy z Jagiellońskim Centrum Językowym przetłumaczony został na język polski podręcznik i zeszyt ćwiczeń pt.: „Promowanie wartości akademickich: przewodnik do dyskusji”, wprowadzający w problematykę wartości akademickich. Zestaw ten będzie wkrótce dostępny w wersji elektronicznej na stronie internetowej Biura RzPiWA, by mógł być wykorzystywany podczas zajęć dydaktycznych. 

Ważnym aspektem wydarzeń ostatnich miesięcy w naszym Uniwersytecie jest polaryzacja, która odbija głębokie podziały w naszym społeczeństwie. Uniwersytet, nawet w najtrudniejszych czasach, był miejscem rzetelnej dyskusji, opartej na wymianie argumentów pomimo podziałów. Nauka bywa niewygodna, zdarza się, że przekracza społeczne i polityczne granice, co prowadzi do napięć i konfliktów. Dobrze, gdy są one rozstrzygane w dyskusji opartej na solidnych argumentach wywodzonych z rzetelnych badań. Tu pojawia się rola uczonych, bowiem biorąc pod uwagę aktualny, hierarchiczny charakter akademii, to oni są odpowiedzialni za wyznaczanie solidnych standardów oraz kształtowanie szacunku i wrażliwości na różnice. Dlatego z badaczkami zajmującymi się alternatywnymi metodami rozwiązywania sporów rozpoczęliśmy w grudniu pierwsze spotkania dla grup studenckich dotyczące kwestii mediacji i porozumiewania się bez przemocy. Różnice opinii i poglądów są nieodłącznym aspektem życia społecznego,
w tym naukowego, nie powinny jednak prowadzić do destrukcyjnych konfliktów. W przygotowywanie materiałów włączy się wkrótce także Studencki Ośrodek Wsparcia i Adaptacji (SOWA), dodając treści oparte na ich praktyce. Wzorem innych uniwersytetów podjęliśmy współpracę z członkami Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów przy Wydziale Prawa i Administracji, promując ideę mediacji oraz korzystając ze wsparcia certyfikowanych mediatorów i mediatorek w sytuacji wyjątkowo nabrzmiałych konfliktów. 

Po ostatniej ewaluacji dydaktyki wpłynęły wnioski o podjęcie działań w odpowiedzi na pojawiające się w ankietach wulgarne komentarze. Naruszały one godność osób, których zajęcia były opiniowane. Szczególnie niepokoiły te, które odebrano jako groźby. Przy wsparciu Zespołu Radców Prawnych zostały przygotowane wskazówki wyjaśniające, jak należy reagować w takich przypadkach. Wspólnie z Zespołem ds. Jakości Kształcenia i Samorządem Studenckim wypracowany został projekt nowych funkcjonalności systemu oceniającego, które zachowując pełną anonimowość dadzą osobom ocenianym możliwość reagowania na podobne zachowania, równocześnie zaplanowano akcję zachęcającą do wypełniania ankiet w sposób merytoryczny, konstruktywny i kulturalny. Biorąc pod uwagę wyniki ankiet, ważne jest również, żeby oczekiwania dotyczące wysokich standardów – zarówno tych etycznych, jak i tych odnoszących się do kultury i wrażliwości – nie ograniczały się tylko do osób studiujących, lecz obejmowały także osoby pracujące na uczelni.

Podsumowanie

Na zakończenie chcielibyśmy serdecznie podziękować za zaufanie wszystkim osobom, które nas odwiedziły i podzieliły się problemami. Szereg kwestii udało się rozwiązać dzięki współpracy z władzami uniwersytetu, poszczególnych wydziałów, jednostek czy uniwersyteckich organizacji. Jesteśmy wdzięczni za to wsparcie w skutecznym szukaniu rozwiązań. Zwłaszcza w pierwszych miesiącach konstruktywne rozmowy z Zespołem Radców Prawnych (m.in. panią mgr Moniką Laidler), panią Kanclerz, mgr Moniką Harpulą (w kwestii pomocy psychologicznej dla osób pracujących), panią prof. Dobrosławą Szumiło Kulczycką z ARS-u i z całym zespołem pani prof. Janiny Czapskiej pomogły dopracować sposób funkcjonowania biura. 

Dziękujemy współpracowniczkom, pani dr Sybilli Stanisławskiej-Kloc, pani dr Beacie Baran oraz panu dr. Wojciechowi Burkowi. Z pewnością pierwszy rok funkcjonowania Biura RzPiWA nie był wolny od błędów, za które przepraszamy.  

Rzeczniczka Praw i Wartości Uniwersyteckich
dr hab. Beata Kowalska, prof. UJ

Samodzielny Referent w Biurze RzPiWA
mgr Radek Nawojski

 

Pełna wersja raportu w wersji PDF dostępna jest do zapoznania się poniżej.

Pliki do pobrania
pdf
Pełna wersja Raportu RzPiWA 2021