W ostatni piątek, 30 kwietnia, tuż przed rozpoczęciem weekendu majowego odbyło się nasze pierwsze otwarte spotkanie prowadzone w ramach cyklu „Rozmowy o akademii w Biurze Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich”. Było ono częścią uniwersyteckich konsultacji nad roboczym dokumentem Strategii rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego do 2030 roku. Dziękujemy za tak liczny udział.
Kierunek spotkania wyznaczały zagadnienia i postulaty związane z:
- zrównoważonym rozwojem i klimatem,
- warunkami pracy,
- dyskryminacją, bezpieczeństwem i równym traktowaniem oraz
- dydaktyką.
ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ I KLIMAT
- Kryzys klimatyczno-ekologiczny jest kluczowym wyzwaniem dla obecnego i nadchodzących pokoleń. W kontekście katastrofy klimatycznej szczególnego znaczenia nabierają takie wartości jak społeczna odpowiedzialność uniwersytetu, działanie, dialog czy współpraca.
- Osiąganie celów zrównoważonego rozwoju i klimat powinny zajmować naczelne miejsce w Strategii rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roboczym dokumencie znajdują się zapisy dotyczące ekologii, jednak proponowane działanie mogą nie być wystarczające i są na zbyt wysokim poziomie ogólności. W dodatku pojawia się pytanie, w jaki sposób te działania będą realizowane.
- Potrzeba kompleksowych i systemowych działań proklimatycznych w wymiarze edukacyjnym, adaptacyjnym i mitygacyjnym.
- Apel o zobowiązanie się uniwersytetu już na poziomie dokumentu Strategii rozwoju do zeroemisyjności. Zmniejszenie życia energii, zasobów i odpadów w perspektywie kolejnej dekady.
- Edukacja proklimatyczna dla społeczności akademickiej realizowana między innymi poprzez kursy interdyscyplinarne oraz kierunek studiów, które wspomniane są w roboczym dokumencie Strategii, brakuje jednak informacji o sposobie ich realizacji. Brakuje także informacji o szkoleniach z zakresu zrównoważonego rozwoju dla pracowników_czek, także administracyjnych.
- Odpowiedzialnością uniwersytetu wobec młodego pokolenia jest edukacja, podmiotowe traktowanie (na s. 7 dokumentu pojawia się zapis Zarządzanie Uniwersytetem prowadzone jest w dialogu z pracownikami i ich reprezentacjami + postulat o uwzględnienie studentów_ek)
- Poruszone kwestie, to nie są problemy, marzenie czy cele wybranych inicjatyw klimatycznych, to jest sprawa precyzyjnie powiązana z przesunięciem w systemie wartości w globalnym konsensusie dotyczącym uniwersytetów w skali świata.
- Strategia i cele to odpowiedź na pytanie, co jest naprawdę ważne. Nadchodząca dekada jest kluczowa w kontekście zmian klimatu, dlatego uniwersytet powinien wziąć odpowiedzialność i podejmować odważne i systemowe działania.
- Wskaźniki – mierzenie celów zrównoważonego rozwoju podążając za czołowymi uniwersytetami[1].
ZWIĄZKI ZAWODOWE
Zwrócenia uwagi na przepracowanie, szczególnie w warunkach pandemii i pracy zdalnej. Zrównoważony uniwersytet to miejsce, w którym różne grupy tworzące społeczność są w stanie łączyć swoje ambicje i obowiązki z życiem prywatnym i zaangażowaniem społecznym.
- Przepracowanie – realny czas pracy na różnych stanowiskach, w wielu działach UJ jest znacznie większy od przewidzianego. Mierzymy się z rosnącymi obowiązkami dydaktycznymi, administracyjnymi, biurokratycznymi oraz coraz większą kontrolą i standaryzacją.
- Problem z dostęp do lokali i sprzętów elektronicznych w niektórych jednostkach UJ.
- Popularyzacja nauki i kontakty z otoczeniem społecznym, nie tylko tym biznesowym, ale również organizacjami społecznymi.
- Wartości, na których powinien się opierać uniwersytet, to również DEMOKRACJA i KOLEGIALNOŚĆ, PRZEJRZYSTYSOŚĆ finansów i podejmowania decyzji, RÓWNOŚĆ I RÓŻNORODNOŚĆ. Zrównoważenie, ale odpowiednio zdefiniowane, czego brakuje w roboczym dokumencie Strategii.
INTERPRETACJA PROJEKTU
- OBRAZ UNIWERSYTETU KORPORACYJNEGO
Pojęcia jak zasoby ludzkie, rynki, pracodawca, kampanie pijarowe a nie społeczność akademicka, czy wspólnota i miejsce pracy. W strategii proponuje się szereg działań dot. kontroli i motywacji pieniężnych.
- POWIELANIE PROBLEMÓW Z ID.UJ
PROPOZYCJE ZMIAN:
- Większe wsparcie wartości i zasad oraz misji społecznej uniwersytetu, popularyzacji nauki czy osadzenia w społeczeństwie, a nie tylko otoczeniu gospodarczym.
- Wprowadzenie mechanizmów przejrzystości podejmowania decyzji, dysponowania środkami, wprowadzenie obowiązków sprawozdawczych (w obecnej kadencji zlikwidowano Komisję Majątkową).
- Oparcie się w większym stopniu na zaufaniu a nie mechanizmach kontroli.
- Europejska Karta Naukowca, wnioski z metodologii celów milenijnych w zakresie pracy.
- Poprawa warunków pracy i płacy – przegląd obecnego obciążania obowiązków.
- Uzupełnienie braków lokalowych i strukturalnych.
- Przywrócenie finansowania działań badawczych dla młodych naukowców (nie tylko w ramach ID.UJ) i podstawowych czynności naukowych, jak tłumaczenia i korekta tekstów, wyjazdów na konferencje
- Ograniczenie wymogów kontrolnych i administracyjnych.
Czym ma być uniwersytet?
Jednostką badawczą, korporacją czy wspólnotą studentów i profesorów z wiodącymi wartościami samorządności i kolegialności. Kooperacja z biznesem, ale również utrzymanie modelu uczonych, a nie tylko pracowników i usług dydaktycznych.
- Postulat o dopisanie badań podstawowych
- Niepokojące sformułowanie w roboczym dokumencie Strategii o szczególnej poprawie produktywności naukowej dyscyplin społecznych i humanistycznych. Produkowanie ponad jakość? Prośba o doprecyzowanie.
- Model elastycznego pensum – co on oznacza w praktyce?
- Dywersyfikacja ścieżki kariery w przypadku pracowników nienaukowych, na czym miałaby polegać?
- Rozwój oferty socjalnej jest nie do zrealizowania, bo obecnie brakuje środków na podstawowe wsparcie.
- s. 7 – uniwersytet dba o seniorów i związki z uniwersytet. Potencjał profesorów przechodzących na emeryturę jest obecnie marnowany.
- s. 5. – opieka nad liderami społecznymi – sposób sformułowania wymagający doprecyzowania, ponieważ pojawia się obawa o włączeniu w to pojęcie aktywnie działających polityków.
DYSKRYMINACJA, BEZPIECZEŃSTWO I RÓWNE TRAKTOWANIE
Brak jakiegokolwiek bezpośredniego odniesienia w roboczej wersji dokumentu Strategii do takich wartości jak: równość, sprawiedliwość i solidarność, które są podstawą zapewnienia poczucia bezpieczeństwa i równego traktowania.
POSTULATY
- W zapisach dot. dyskryminacji wymienienie otwartego katalogu przesłanek (np. jak w przepisach Kodeksu Pracy).
- Zapis o wdrożeniu procedur antydyskryminacyjnych, które zapewnią realną ochronę przed dyskryminacją. Rozdzielenie na osoby pracujące i studiujące.
- Holistyczne i systemowe potraktowanie równości, solidarności i sprawiedliwości w szerokiej polityce równościowej.
- Specjalne zaadresowanie w dokumencie Strategii kwestii eliminacji molestowania seksualnego (osoby zatrudnione i osoby studiujące).
- Zestaw zadań związanych z pełną dostępnością uniwersytetu dla osób z niepełnosprawnościami.
- Przyjrzenie się obecnym mechanizmom i procedurom reagowania na różne formy przemocy, ponieważ w zgłoszeniach pojawiają opinie, że np. obecna procedura antymobbingowa nie zapewnia odpowiedniej ochrony osobom zgłaszającym.
- Elimanacja struktur patologicznej podległości – osoby zatrudnione nadużywają swojej władzy i przekraczają ramy stosunku pracy.
- W poprzedniej Strategii rozwoju UJ solidarność była jedną z wartości, obecnie nie ma. Zniknęło również literalne odniesienie do równości płci.
- Przeciwdziałanie zostało zastąpienie słowem przeciwstawianie – odmienne pole semantyczne.
- Deklaracja przeciwstawiania w roboczej wersji dokumentu Strategii nie odnosi się do osób studiujących i doktorantów_ek.
- Od 2022 roku polityka równości płci będzie wymogiem dla organizacji publicznych ubiegających się finansowanie w ramach programu Horyzont Europa, dlatego Uniwersytet powinien stworzyć odpowiednie plany i poinformować o tym już w dokumencie Strategii rozwoju.
- Cel szczegółowy: satysfakcja zawodowa i równowaga życiowa – brak informacji o działaniach służących łagodzeniu napięć pomiędzy obowiązkami zawodowymi a rodzinnymi.
- Brak wrażliwości językowej ze względu na płeć w roboczym dokumencie Strategii rozwoju. Odwołanie do stanowiska Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN[2] - (…) w polszczyźnie potrzebna jest większa, możliwie pełna symetria nazw osobowych męskich i żeńskich w zasobie słownictwa Stosowanie feminatywów w wypowiedziach, na przykład przemienne powtarzanie rzeczowników żeńskich i męskich (Polki i Polacy) jest znakiem tego, że mówiący czują potrzebę zwiększenia widoczności kobiet w języku i tekstach.
Uwaga, że przedstawiony roboczy dokument Strategii rozwoju UJ na kolejną dekadę, to pierwsza strategia, która na wejściu odnosi się do realnego stanu prawnego dot. dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
- Propozycja o dopisanie w dokumencie Strategii rozwoju dodatkowej wartości: DOSTĘPNOŚĆ oraz przedstawienie propozycji jej opisania (dokument przekazany w ramach konsultacji). Dopisanie tej wartości będzie rezonować na codzienną praktykę działania uniwersytetu.
- Opracowywana i wdrożona polityka dostępności w pierwszej kolejności powinna zapobiegać wszelkim rodzajom wykluczenia i dyskryminacji. Propozycja dopisania konkretnego zdania na ten temat w Strategii (dokument przekazany w ramach konsultacji).
DYDAKTYKA
W wielu miejscach strategia odpowiednio adresuje konkretne wyzwania, jednak brakuje zrównoważenia doskonałości naukowej i doskonałości dydaktycznej.
- Należałoby podkreślić znaczenie dydaktyki, która jest równie wartościowa jak badania (przekazanie dokumentu w ramach konsultacji).
- Propozycja wpisania do doskonałości dydaktycznej: zmiany modelu dydaktycznego w oparciu o wyniki badań naukowych, edukacja skoncentrowana na studencie, na osobie (tutoring), model krytyczno-emancypacyjny.
- Zmiana nie może obejść się bez kadry – wprowadzenie zapisu o systemowym wsparciu nauczycieli akademickich w zakresie rozwoju kompetencji (m.in. dydaktycznych, transwersalnych). Powołanie przestrzeni na kształt Centrum Doskonałości Dydaktycznej (działania przygotowujące do pracy nauczyciela, bieżące wsparcie, rozwiązywanie problemów, ale również inkubator innowacji dydaktycznych, coaching, tutoring, superwizja).
- Potrzeba wypracowania ekosystemu edukacyjnego związanego z przestrzenią kształcenia do pracy poza zajęciowej.
W doskonaleniu dydaktyki Uniwersytet Jagielloński powinien korzystać ze swojego potencjału uczelni badawczej.
- Roboczy dokument Strategii jest zbyt mało zakorzeniony w faktycznych możliwościach Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nie wyróżnia się na tle uczelni badawczych.
- Zmiana generacyjna wśród osób studiujących, co należałoby uwzględnić myśląc o dydaktyce w perspektywie kolejnej dekady. Studenci powinni być aktywnymi partnerami w badaniach naukowych prowadzonych na UJ.
- Kształcenie liderów przyszłości i przyszłych liderów zmieniających nasze społeczeństwa, a nie tylko producentów publikacji i konsumentów.
- Uniwersytet powinien kształcić nie tylko studentów, ale wszystkich.
Notatkę sporządził Radek Nawojski
Dużą uwagę w trakcie dyskusji poświęcono kwestii języka. Polecamy Państwa uwadze ciekawy tekst na ten temat: Przeczytaj tekst NOWOMOWA PSEUDOMETANAUKOWA? O JĘZYKU POLSKIEJ POLITYKI NAUKOWEJ.
[1]THE Impact Rankings 2020 by SDG: climate action (SDG 13) methodology: https://www.timeshighereducation.com/impact-rankings-2020-sdg-climate-action-sdg-13-methodology
[2]Stanowisko Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów (25 XI 2019 r.) https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1861:stanowisko-rjp-w-sprawie-zenskich-form-nazw-zawodow-i-tytulow&catid=98&Itemid=58