W ostatni piątek, 30 kwietnia, tuż przed rozpoczęciem weekendu majowego odbyło się nasze pierwsze otwarte spotkanie prowadzone w ramach cyklu „Rozmowy o akademii w Biurze Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich”. Było ono częścią uniwersyteckich konsultacji nad roboczym dokumentem Strategii rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego do 2030 roku. Dziękujemy za tak liczny udział.

Kierunek spotkania wyznaczały zagadnienia i postulaty związane z:

• zrównoważonym rozwojem i klimatem,
• warunkami pracy, 
• dyskryminacją, bezpieczeństwem i równym traktowaniem oraz 
• dydaktyką.

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ I KLIMAT 

• Kryzys klimatyczno-ekologiczny jest kluczowym wyzwaniem dla obecnego i nadchodzących pokoleń. W kontekście katastrofy klimatycznej szczególnego znaczenia nabierają takie wartości jak społeczna odpowiedzialność uniwersytetu, działanie, dialog czy współpraca. 
• Osiąganie celów zrównoważonego rozwoju i klimat powinny zajmować naczelne miejsce w Strategii rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roboczym dokumencie znajdują się zapisy dotyczące ekologii, jednak proponowane działanie mogą nie być wystarczające i są na zbyt wysokim poziomie ogólności. W dodatku pojawia się pytanie, w jaki sposób te działania będą realizowane. 
• Potrzeba kompleksowych i systemowych działań proklimatycznych w wymiarze edukacyjnym, adaptacyjnym i mitygacyjnym. 
• Apel o zobowiązanie się uniwersytetu już na poziomie dokumentu Strategii rozwoju do zeroemisyjności. Zmniejszenie życia energii, zasobów i odpadów w perspektywie kolejnej dekady. 
• Edukacja proklimatyczna dla społeczności akademickiej realizowana między innymi poprzez kursy interdyscyplinarne oraz kierunek studiów, które wspomniane są w roboczym dokumencie Strategii, brakuje jednak informacji o sposobie ich realizacji. Brakuje także informacji o szkoleniach z zakresu zrównoważonego rozwoju dla pracowników_czek, także administracyjnych. 
• Odpowiedzialnością uniwersytetu wobec młodego pokolenia jest edukacja, podmiotowe traktowanie (na s. 7 dokumentu pojawia się zapis Zarządzanie Uniwersytetem prowadzone jest w dialogu z pracownikami i ich reprezentacjami + postulat o uwzględnienie studentów_ek)
• Poruszone kwestie, to nie są problemy, marzenie czy cele wybranych inicjatyw klimatycznych, to jest sprawa precyzyjnie powiązana z przesunięciem w systemie wartości w globalnym konsensusie dotyczącym uniwersytetów w skali świata. 
• Strategia i cele to odpowiedź na pytanie, co jest naprawdę ważne. Nadchodząca dekada jest kluczowa w kontekście zmian klimatu, dlatego uniwersytet powinien wziąć odpowiedzialność i podejmować odważne i systemowe działania. 
• Wskaźniki – mierzenie celów zrównoważonego rozwoju podążając za czołowymi uniwersytetami[1].

 

ZWIĄZKI ZAWODOWE 

Zwrócenia uwagi na przepracowanie, szczególnie w warunkach pandemii i pracy zdalnej. Zrównoważony uniwersytet to miejsce, w którym różne grupy tworzące społeczność są w stanie łączyć swoje ambicje i obowiązki z życiem prywatnym i zaangażowaniem społecznym. 

• Przepracowanie – realny czas pracy na różnych stanowiskach, w wielu działach UJ jest znacznie większy od przewidzianego. Mierzymy się z rosnącymi obowiązkami dydaktycznymi, administracyjnymi, biurokratycznymi oraz coraz większą kontrolą i standaryzacją.
• Problem z dostęp do lokali i sprzętów elektronicznych w niektórych jednostkach UJ. 
• Popularyzacja nauki i kontakty z otoczeniem społecznym, nie tylko tym biznesowym, ale również organizacjami społecznymi.
• Wartości, na których powinien się opierać uniwersytet, to również DEMOKRACJA i KOLEGIALNOŚĆ, PRZEJRZYSTYSOŚĆ finansów i podejmowania decyzji, RÓWNOŚĆ I RÓŻNORODNOŚĆ. Zrównoważenie, ale odpowiednio zdefiniowane, czego brakuje w roboczym dokumencie Strategii. 

INTERPRETACJA PROJEKTU

• OBRAZ UNIWERSYTETU KORPORACYJNEGO

Pojęcia jak zasoby ludzkie, rynki, pracodawca, kampanie pijarowe a nie społeczność akademicka, czy wspólnota i miejsce pracy. W strategii proponuje się szereg działań dot. kontroli i motywacji pieniężnych. 

• POWIELANIE PROBLEMÓW Z ID.UJ

PROPOZYCJE ZMIAN:

• Większe wsparcie wartości i zasad oraz misji społecznej uniwersytetu, popularyzacji nauki czy osadzenia w społeczeństwie, a nie tylko otoczeniu gospodarczym. 
• Wprowadzenie mechanizmów przejrzystości podejmowania decyzji, dysponowania środkami, wprowadzenie obowiązków sprawozdawczych (w obecnej kadencji zlikwidowano Komisję Majątkową).  
• Oparcie się w większym stopniu na zaufaniu a nie mechanizmach kontroli. 
• Europejska Karta Naukowca, wnioski z metodologii celów milenijnych w zakresie pracy. 
• Poprawa warunków pracy i płacy – przegląd obecnego obciążania obowiązków.
• Uzupełnienie braków lokalowych i strukturalnych.
• Przywrócenie finansowania działań badawczych dla młodych naukowców (nie tylko w ramach ID.UJ) i podstawowych czynności naukowych, jak tłumaczenia i korekta tekstów, wyjazdów na konferencje 
• Ograniczenie wymogów kontrolnych i administracyjnych. 

Czym ma być uniwersytet?

Jednostką badawczą, korporacją czy wspólnotą studentów i profesorów z wiodącymi wartościami samorządności i kolegialności. Kooperacja z biznesem, ale również utrzymanie modelu uczonych, a nie tylko pracowników i usług dydaktycznych. 

• Postulat o dopisanie badań podstawowych 
• Niepokojące sformułowanie w roboczym dokumencie Strategii o szczególnej poprawie produktywności naukowej dyscyplin społecznych i humanistycznych. Produkowanie ponad jakość? Prośba o doprecyzowanie.
• Model elastycznego pensum – co on oznacza w praktyce?
• Dywersyfikacja ścieżki kariery w przypadku pracowników nienaukowych, na czym miałaby polegać? 
• Rozwój oferty socjalnej jest nie do zrealizowania, bo obecnie brakuje środków na podstawowe wsparcie. 

• s. 7 – uniwersytet dba o seniorów i związki z uniwersytet. Potencjał profesorów przechodzących na emeryturę jest obecnie marnowany.  
• s. 5. – opieka nad liderami społecznymi – sposób sformułowania wymagający doprecyzowania, ponieważ pojawia się obawa o włączeniu w to pojęcie aktywnie działających polityków. 

DYSKRYMINACJA, BEZPIECZEŃSTWO I RÓWNE TRAKTOWANIE

Brak jakiegokolwiek bezpośredniego odniesienia w roboczej wersji dokumentu Strategii do takich wartości jak: równość, sprawiedliwość i solidarność, które są  podstawą zapewnienia poczucia bezpieczeństwa i równego traktowania. 

POSTULATY

• W zapisach dot. dyskryminacji wymienienie otwartego katalogu przesłanek (np. jak w przepisach Kodeksu Pracy).
• Zapis o wdrożeniu procedur antydyskryminacyjnych, które zapewnią realną ochronę przed dyskryminacją. Rozdzielenie na osoby pracujące i studiujące. 
• Holistyczne i systemowe potraktowanie równości, solidarności i sprawiedliwości w szerokiej polityce równościowej. 
• Specjalne zaadresowanie w dokumencie Strategii kwestii eliminacji molestowania seksualnego (osoby zatrudnione i osoby studiujące). 
• Zestaw zadań związanych z pełną dostępnością uniwersytetu dla osób z niepełnosprawnościami. 
• Przyjrzenie się obecnym mechanizmom i procedurom reagowania na różne formy przemocy, ponieważ w zgłoszeniach pojawiają opinie, że np. obecna procedura antymobbingowa nie zapewnia odpowiedniej ochrony osobom zgłaszającym.  
• Elimanacja struktur patologicznej podległości – osoby zatrudnione nadużywają swojej władzy i przekraczają ramy stosunku pracy. 
• W poprzedniej Strategii rozwoju UJ solidarność była jedną z wartości, obecnie nie ma. Zniknęło również literalne odniesienie do równości płci. 
• Przeciwdziałanie zostało zastąpienie słowem przeciwstawianie – odmienne pole semantyczne. 
• Deklaracja przeciwstawiania w roboczej wersji dokumentu Strategii nie odnosi się do osób studiujących i doktorantów_ek. 
• Od 2022 roku polityka równości płci będzie wymogiem dla organizacji publicznych ubiegających się finansowanie w ramach programu Horyzont Europa, dlatego Uniwersytet powinien stworzyć odpowiednie plany i poinformować o tym już w dokumencie Strategii rozwoju. 
• Cel szczegółowy: satysfakcja zawodowa i równowaga życiowa – brak informacji o działaniach służących łagodzeniu napięć pomiędzy obowiązkami zawodowymi a rodzinnymi. 
• Brak wrażliwości językowej ze względu na płeć w roboczym dokumencie Strategii rozwoju. Odwołanie do stanowiska Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN[2] - (…) w polszczyźnie potrzebna jest większa, możliwie pełna symetria nazw osobowych męskich i żeńskich w zasobie słownictwa Stosowanie feminatywów w wypowiedziach, na przykład przemienne powtarzanie rzeczowników żeńskich i męskich (Polki i Polacy) jest znakiem tego, że mówiący czują potrzebę zwiększenia widoczności kobiet w języku i tekstach. 

Uwaga, że przedstawiony roboczy dokument Strategii rozwoju UJ na kolejną dekadę, to pierwsza strategia, która na wejściu odnosi się do realnego stanu prawnego dot. dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. 

• Propozycja o dopisanie w dokumencie Strategii rozwoju dodatkowej wartości: DOSTĘPNOŚĆ oraz przedstawienie propozycji jej opisania (dokument przekazany w ramach konsultacji). Dopisanie tej wartości będzie rezonować na codzienną praktykę działania uniwersytetu.
• Opracowywana i wdrożona polityka dostępności w pierwszej kolejności powinna zapobiegać wszelkim rodzajom wykluczenia i dyskryminacji. Propozycja dopisania konkretnego zdania na ten temat w Strategii (dokument przekazany w ramach konsultacji).

DYDAKTYKA

W wielu miejscach strategia odpowiednio adresuje konkretne wyzwania, jednak brakuje zrównoważenia doskonałości naukowej i doskonałości dydaktycznej. 

• Należałoby podkreślić znaczenie dydaktyki, która jest równie wartościowa jak badania (przekazanie dokumentu w ramach konsultacji). 
• Propozycja wpisania do doskonałości dydaktycznej: zmiany modelu dydaktycznego w oparciu o wyniki badań naukowych, edukacja skoncentrowana na studencie, na osobie (tutoring), model krytyczno-emancypacyjny. 
• Zmiana nie może obejść się bez kadry – wprowadzenie zapisu o systemowym wsparciu nauczycieli akademickich w zakresie rozwoju kompetencji (m.in. dydaktycznych, transwersalnych). Powołanie przestrzeni na kształt Centrum Doskonałości Dydaktycznej (działania przygotowujące do pracy nauczyciela, bieżące wsparcie, rozwiązywanie problemów, ale również inkubator innowacji dydaktycznych, coaching, tutoring, superwizja). 
• Potrzeba wypracowania ekosystemu edukacyjnego związanego z przestrzenią kształcenia do pracy poza zajęciowej. 

W doskonaleniu dydaktyki Uniwersytet Jagielloński powinien korzystać ze swojego potencjału uczelni badawczej. 

• Roboczy dokument Strategii jest zbyt mało zakorzeniony w faktycznych możliwościach Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nie wyróżnia się na tle uczelni badawczych. 
• Zmiana generacyjna wśród osób studiujących, co należałoby uwzględnić myśląc o dydaktyce w perspektywie kolejnej dekady. Studenci powinni być aktywnymi partnerami w badaniach naukowych prowadzonych na UJ. 
• Kształcenie liderów przyszłości i przyszłych liderów zmieniających nasze społeczeństwa, a nie tylko producentów publikacji i konsumentów. 
• Uniwersytet powinien kształcić nie tylko studentów, ale wszystkich. 

Notatkę sporządził Radek Nawojski

Dużą uwagę w trakcie dyskusji poświęcono kwestii języka. Polecamy Państwa uwadze ciekawy tekst na ten temat: Przeczytaj tekst NOWOMOWA PSEUDOMETANAUKOWA? O JĘZYKU POLSKIEJ POLITYKI NAUKOWEJ.